การจัดสภาพโรงงานให้ปลอดภัย (ENVIRONMENT AND PLANT LAYOUT)

การจัดสภาพโรงงานให้ปลอดภัย
(ENVIRONMENT AND PLANT LAYOUT)

ปัจจัยที่ต้องพิจารณาเกี่ยวกับผังโรงงาน

• ทางเดินกว้างขวางเพียงพอ
• การระบายอากาศและการขจัดกลิ่นควันและไอพิษ
• ทางออกฉุกเฉินทางหนีไฟ 
• ระบบป้องกันอัคคีภัยและอุปกรณ์ดับเพลิง
• ความดังของเสียงจากเครื่องจักรกล
• ความร้อนจากเครื่องจักรกล หรือ แหล่งความร้อน
• แสงสว่างที่เหมาะสม
• การป้องกันระบบไฟฟ้าที่เหมาะสม
• เนื้อที่อำนวยความสะดวกแก่แก่งานซ่อมบำรุง
• สภาพแวดล้อมทางความรู้สึกของคนงาน

ข้อแนะนำในการพิจารณาวางผังโรงงานเครื่องจักรกล

• จัดวางเครื่องจักรกลให้ไกล้แหล่งแสงสว่างธรรมชาติ
• จัดเครื่องจักรกลที่มีขนาดใหญ่ไว้ใกล้ทางเข้าออ
• จัดเครื่องจักรขนาดใหญ่ไว้ในที่ที่รอก หรือ เครนเข้าไปถึงเพื่อสะดวกต่อการทำงาน
• จัดเครื่องเจียรไน ในที่ที่ฝุ่น หรือ ประกายไฟไม่แผ่ขยายไปถึง และควรตั้งใกล้ เครื่องกลึง เครื่องเจาะ
• จัดวางเครื่องมือ อุปกรณ์ประกอบต่าง ๆ รวมทั้งชิ้นส่วนไว้ใกล้เครื่องจักรแต่ละเครื่อง
• แท่นเลื่อยไฟฟ้าควรเก็บไว้หน้าสโตร์เก็บเหล็กเส้นควรมีที่ว่างมากพอกับการขนย้ายเหล็กท่อนที่มีความ ยาว มากกว่า 6เมตร
• เครื่องจักรต้องมั่นคงและยึดแน่นกับพื้น
• สวิตช์ควบคุมการทำงานควรอยู่ในที่ที่ปลอดภัยจากการยืนพิงหรือ กวาดมือไปสัมผัสโดยบังเอิญ สวิตช์ เมนใหญ่ที่ตัดไฟจากสายเมน ควรติดตั้งในตำแหน่งที่เห็นได้ชัดเจน
• สายไฟที่ต่อมา จากเหนือศีรษะเพื่อลงยังแท่นเครื่องต้องทิ้งระยะห่างอย่างน้อย 7 ฟุต ก่อนหักมุม เพื่อ เดิน ใน แนวระดับ
• โต๊ะปฏิบัติงานตะไบควรจัดวางไว้ให้สามารถจับชิ้นงานยาว ๆได้ โดยไม่ขัดขวางการทำงานของคนอื่น
• บริเวณใต้โต๊ะควรปล่อยว่างโล่งไม่ควรเป็นที่จัดเก็บเศษวัสดุเศษชิ้นงานที่ไม่ใช้แล้ว 
• จัดวางเครื่องจักรดังนี้
  • รถยก หรือ รถเข็นสามารถเข้าใกล้ด้านใดด้านหนึ่งได้ เพื่อประโยชน์ในการขนถ่ายชิ้นส่วนงานซ่อมบำรุง
  • มีช่องว่าง รอบ ๆตัวเครื่องเพียงพอ สำหรับการถอดซ่อมบำรุงต่าง ๆ
  • มีที่ว่างให้คนงานได้ทำงานสะดวกสบาย
  • มีช่องว่างที่เพียงพอต่อการเคลื่อนที่ของชิ้นส่วนของเครื่องจักรที่เคลื่อนตัวไปถึง

ขนาดเสนอแนะสำหรับโต๊ะทำงาน

รายละเอียดสำคัญ	ชาย	หญิง
ความสูงของที่นั่งวัดจากพื้น	45.4	37.4
ช่วงกว้างของที่นั่ง	46.8	37.4
ความสูงของหัวเข่าวัดจากพื้น	52.2	47.1
ช่วงจากหัวไหล่จนถึงที่เท้าแขน	36.3	33.7
ความยาวปลายนิ้วมือถึงปลายข้อศอก	47.5	43.8

ขนาดเสนอแนะสำหรับทางเดิน

• ทำให้ทางเดินทุกแนวเป็นเส้นตรง
• ระดับของทางเดินควรเท่ากันและเรียบ ในกรณีต่างระดับควรเชื่อมกันและเรียบ
• ทำให้ทางเดินอยู่ตรงกลางใช้ได้ทั้งสองข้างของทางเดิน
• ทำให้ทางเดินที่พบกันข้ามกันเป็นมุมฉาก
• ทำให้มีความกว้างเหมาะสม
• ทำให้ทางเดินมีขนาดความกว้างหลายขนาดตามปริมาณการใช้งาน

ขนาดออกแบบมาตรฐานของบริเวณทำงาน

ลักษณะงาน	ขนาดของโต๊ะทำงาน
นั่งทำงาน	นั่งสลับยืน	ยืนทำงาน
พื้นที่ซึ่งมือทำงานไปถึงจากรัศมีไหล่	15	15	18
พื้นที่ทำงานสูงสุดโดยไม่เกิดความล้าจนเกินไป รัศมีในแนวระดับวัดจากข้อศอก	24	30	40
รัศมีในแนวดิ่งวัดจากข้อศอก	24	34	56
ระยะห่างระหว่างคนงาน	30	30-36	36
ความสูงของโต๊ะทำงานสำหรับหญิง	28-30	36-38	38
ความสูงของโต๊ะทำงานสำหรับชาย	30	40-42	42
ความสูงของม้านั่งวัดจากพื้น	18	28	–
ที่เหยียบด้วยเท้าวัดจากพื้น	1-2	8	1-2
ที่วางเท้าวัดจากพื้น สำหรับหญิง	1-2	10	1-2
ที่วางเท้าวัดจากพื้น สำหรับชาย	1-2	8	1-2
ระดับสายตาวัดจากพื้น ชาย	46	56	64
ระดับสายตาวัดจากพื้น หญิง	44	53	50
ความลึกของตู๊เก็บของระดับสายตา ชาย	–	–	26
ความลึกของตู๊เก็บของระดับสายตา หญิง	–	–	22

ขนาดความกว้างของทาเดินในโรงงานขึ้นอยู่กับ

• ชนิดของสิ่งที่ขนส่งผ่าน อาทิ คน รถเข็น รถลาก วัสดุ หรือเครื่องจักรกล
• ความถี่ในการใช้งาน ปริมาณการขนส่งที่ผ่านเส้นทางนั้น
• ความเร็วในการขนส่ง
• แบบของการจราจรเดินทางเดียว หรือเดิน สอง ทางแนวโน้มที่จะเปลี่ยนแปลงในอนาคต

เสนอแนะขนาดความกว้างทางเดินในโรงงาน

ลักษณะการใช้งาน	ขนาดความกว้าง
คนเดินมือเปล่าสองคนสวนกันได้	ไม่ต่ำกว่า 30 นิ้ว
สำหรับรถเข็น 2 ล้อเดินทางเดียว	ไม่ต่ำกว่า 30 นิ้ว
สำหรับรถเข็น 4 ล้อ ในการขนส่งวัสดุคันเดียว	ความกว้างตัวรถ + 20นิ้ว
สำหรับรถเข็น 4 ล้อ ในการขนส่งวัสดุสวนทางได้	ความกว้างตัวรถทั้ง2คัน + 36 นิ้ว
รถลากด้วยแรงคนที่มีแผ่นรองวัสดุ	5 – 8 ฟุต
รถโฟล์คลิฟท์ขนาด 1 ตัน	8 – 10 ฟุต
รถโฟล์คลิฟท์ขนาด 2 ตัน	10 – 12 ฟุต
รถโฟล์คลิฟท์ขนาด 3 ตัน	12 – 14 ฟุต

ขนาดสำหรับทางลาดและบันไดที่เหมาะสม
มุมลาดเอียงมีค่าที่เหมาะสมดังนี้

• ทางลาด 0 – 15 ํ กับพื้นระดับ
• บันไดถาวร 30 -35 ํ กับพื้นระดับ
• บันไดพาด 75 -90 ํ กับพื้นระดับ

นอกจากนี้แล้ว ยังมีค่าที่ควรหลีกเลี่ยงดังนี้

• สำหรับบันไดพาด ไม่ควรทำมุมกับแนวระดับน้อยกว่า 50 ํ
• สำหรับพื้นลาด ไม่ควรทำมุมกับแนวระดับมากกว่า 20 ํ

การออกแบบระบบแสงสว่าง

หลอดไฟฟ้าที่ให้แสงสว่าง มี 3 ชนิด

• หลอดใช้ไส้ (Incandescent Lamp) เป็นไส้หลอดทังเสตน มี 2 แบบกระเปาะแก้วใสและ กระเปาะแก้วสีขาว และสีต่าง ๆ ประสิทธิภาพต่ำกว่าหลอดแก้วใส มีอายุการใช้งานทั่วไป 1000 ชั่วโมงยกเว้นบางชนิด เช่น หลอด Quartz Iodine มีอายุ 2000 ชั่วโมง ยังจำแนกได้อีกหลายชนิด
• หลอดใช้สารเรืองแสง (Fluorescent Lamp) อาศัยการเรืองแสงของสารที่ฉาบไว้รอบ ๆผิว ในของหลอด แก้วห่อ หุ้ม ซึ่งเมื่อกระทบกับรังสีอุลตราไวโอเลตจาก ไอปรอทภายในแก้ว จะเรืองแสงออกมามีสีขาว หรือ ใกล้เคียง กับแสงแดด มีประสิทธิภาพดีกว่าหลอดใช้ไส้ ถึง 4 เท่า อายุการใช้งานดีกว่าถึง 10 เท่า เหมาะจะ ใช้ในบริเวณกว้าง
• หลอดไอโลหะ (Mercury or Sodium Lamp) ปัจจุบันนิยมใช้กันมากลักษณะคล้ายหลอดฟูออเรสเซ็นต์ แต่ทำงานที่ความดันสูงกว่าให้แสงสว่างมากกว่า สีจะเป็นสีเหลือง หรือเขียวขาดสีแดง ปัจจุบันได้ปรับปรุงโดย การเติม สารที่ทำให้ สีที่ขาดเปล่งออกมาให้ครบ

กรณีวิเคราะห์การออกแบบระบบแสงสว่าง
1.แสงกระจายและเกิดเงา มีสาเหตุมาจาก

• ใช้ไฟแบบหลอกมีไส้มาให้แสงสว่างทั่วไป ทำให้สิ้นเปลือง
• ตำแหน่งจัดวางทำให้เกิดเงาบังบนชิ้นงาน

ข้อแก้ไข – ใช้หลอดฟูออเรสเซ็นต์ / ใช้โคมไฟติดตั้วเฉพาะจุด
2. เกิดแสงกระจายเข้าตา มีสาเหตุมาจาก

• ใช้หลอดไฟกลมให้แสงสว่าง โดยไม่มีโคมไฟกั้น ทำให้แสงเข้าตาคน

ข้อแก้ไข – เลือกใช้หลอดฟูออเรสเซ็นท์ ชนิดที่เป็นโคมไฟชุดละ 2 หลอดให้แสงสว่างแทน

3. เกิดเงาบัง มีสาเหตุจาก

• วางหลอดในตำแหน่งที่ไม่เหมาะสมเกิดเงาบัง เกิดความผิดพลาดในการทำงาน สายตาเมื่อยล้าง่าย

ข้อแก้ไข – เปลี่ยนโคมไฟใหม่ให้มีแสงสว่างกระจายในรัศมีกว้าง และวางเหนือศรีษะ

4. เกิดความแตกต่างมาก มีสาเหตุมาจาก

• บริเวณรอบ ๆชิ้นงานเกิดความแตกต่างกับชิ้นงาน มีผลต่อการรับแสงของประ สาทตา มีสาเหตุมาจาก

ข้อแก้ไข – เลือกใช้สีให้เข้ากับชิ้นงานในบริเวณรอบ ๆชิ้นงาน

5. เกิดเงาสะท้อนและแสงจ้า มีสาเหตุมาจาก

• วางตำแหน่งของหลอดไฟ และ โคมไฟไม่เหมาะสม แสงสว่างจ้า กระจายสูงเกินไป

ข้อแก้ไข – เปลี่ยนเป็นชนิดซ่อนหลอดไฟ ควรเป็นโคม 2 ชั้น เพื่อป้องกันอันตรายจากการสัมผัสโดน โคม ชั้นนอกที่ร้อน

การออกแบบระบบระบายอากาศ
พฤติกรรมของปอดและหัวใจ ของคนงานที่ทำงานลักษณะต่าง ๆ

สภาพการทำงาน	ออกซิเจนที่ต้องการ ลิตร / นาที	ปริมาณลมที่ผ่านปอด ลิตร / นาที	% ออกซิเจนที่ดูดซึม	อัตราหัวใจเต้น ครั้ง / นาที
พักผ่อน	0.25 – 0.3	6 – 7	20	60 – 70
ทำงานเบาๆ	0.5 – 1.0	11 – 12	22	70 – 100
ทำงานหนักปานกลาง	1.0 – 1.5	20 – 31	23	100 – 125
ทำงานหนัก	1.5 – 2.0	31 – 43	23	125 – 150
ทำงานหนักมาก	2.0 – 2.5	43 – 56	22	150 – 175
เล่นกีฬาที่หนัก ๆ	2.5 – 4.0	60 – 100	20	เกินกว่า 175

ค่าความเป็นพิษของสาร

ค่าความเป็นพิษ	ค่า TLV
ppm	mg./ ลูกบาศก์เมตร
1. เป็นพิษเล็กน้อย	เกิน 500	เกิน 0.5
2. เป็นพิษปานกลาง	101 – 500	0.001- 0.5
3. เป็นพิษมาก	0 – 101	0 – 0.001

ขอบคุณบทความจาก สมาคมส่งเสริมความปลอดภัยและอนามัยในการทำงาน (ประเทศไทย) www.shawpat.or.th